Homepage Prozawedstrijd Prozawedstrijd 2007 Annelies Kraaiveld Beoordeling BSN
Beoordeling De treinreiziger - Annelies Kraaiveld door BSN
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
Dit is een zeer goed geschreven verhaal. De stijl heeft overal de intensiteit die literair proza moet hebben; in elke zin zit de beleving van het personage, ook in dat van de hoofdpersoon als kind: ...keek ze zwijgend toe hoe de zon de nevel van de dierenleven gumde.
Verteltechnisch is er niets op aan te merken, want de auteur wist precies wat ze aan het doen was en dat heeft ze dan ook trefzeker gedaan.
In zo’n geval gaat de rol van de manuscriptbeoordelaar over in die van de literaire criticus en dan kan er van objectiviteit bijna geen sprake meer zijn. De taak van de manuscript-beoordelaar is meestal het uitleggen waarom het voorgelegde werk beter niet naar de uitgeverij gestuurd kan worden en als hij publiceerbaar werk voor zich heeft, valt er voor hem niets te doen. Hij heeft, net als de criticus, gewoon een mening over het verhaal, die erop neer komt of hij erdoor ‘geraakt’ is of niet. De afwegingen zijn dus grotendeels subjectief.
Bij deze redacteur heeft de subjectieve leeservaring tot een gevoel van teleurstelling geleid Ik werd hevig meegevoerd door Rita Verheus, door de spanningsboog die wordt gezet in het begin: Rita gaat naar een belangrijke vergadering en daar zal dus wel iets belangwekkends gaan gebeuren. Maar op die vergadering gebeurt niet veel en dat is niet een ‘fout’ van de schrijfster. Ze heeft dat heel bewust zo gearrangeerd: Rita gaat op pad als het competente zakenmevrouwtje en in de wereld van dat zakendoen, een glanzende en glossy wereld, waarin de levens zich volgens smetteloze patronen voltrekken, is er tot nu toe alleen sprake van beheersbare tegenslagen en conflicten. De treinreiziger trekt haar een andere wereld in, eentje waarin ze de impulsen en bedreigingen niet aankan, en in die werkelijkheid gaat ze ten onder. Dat gebeurt, in scčnes die overtuigend zijn, en waarbij het zowel voor de lezer als voor Rita zelf onduidelijk blijft wat zich nu precies in die coupé heeft afgespeeld. Die geheimzinnigheid zal door veel lezers positief gewaardeerd worden; het verhaal krijgt een extra dimensie als we ons realiseren dat niets zeker is van wat verteld wordt over het bizarre optreden van de reiziger – deze prikkelbare Rita, die wel erg let op grote handen en die steeds prikkelingen in haar buik voelt, kan zich veel van het incident domweg ingebeeld hebben (‘onbetrouwbaar perspectief’ heet dat). In ieder geval is dat de opvatting van de politie en van de psychiater. En als die lezers ook nog van mening zijn dat alle vrouwelijke bevindingen van de hoofdpersoon herkenbaar en indringend zijn verwoord, zullen zij het een erg goed verhaal vinden.
Maar déze lezer vindt dat de inhoud wat te schraal is. De hoofdpersoon wordt neergezet als het slachtoffer van een incestueus trauma, en meer niet. Het meisje heeft een grenzeloos vertrouwen gehad in de grote mannen, opa en pappa, en dat vertrouwen is eens vernietigd op een manier die ze niet heeft kunnen verwerken, hoezeer ze ook haar best doet als beheerst en succesvol over te komen. Als Rita eenmaal gebroken is en in de cel zit, is haar enige dimensie die van slachtoffer-zijn en voor een literair verhaal is het schema dan wat te eenduidig: incest, trauma, crisis op latere leeftijd. Allemaal heel geloofwaardig – en meer niet. De lezer wordt dan in de rol gedrongen van de medelijdende beschouwer; hij/zij moet het wel heel erg vinden wat hier met die arme meid gebeurd is. Niet alle lezers houden daarvan. En de lezer die met een wat onbevredigd gevoel blijft zitten, zal ook constateren dat het gepresenteerde conflict geforceerd is: die man doet wel erg raar, in werkelijkheid of in Rita’s verbeelding, en als een vrouw zo zwaar getraumatiseerd is dat ze zich niets van een dergelijk incident kan herinneren, had ze allang opgenomen moeten zijn. Ze is eigenlijk niet neurotisch meer, ze is krankzinnig.
Een concreet alternatief kan ik hier niet aandragen. De essentie van zo’n alternatief zou zijn dat Rita het conflict aangaat met een ander, zodat blijkt hoe haar gedrag door het trauma beheerst wordt. Die ander kan de vriend zijn met wie ze wil gaan trouwen, het zou de baas kunnen zijn tijdens de zitting op de heide, en het zou de psychiater kunnen zijn. Er is dan meer handeling, omdat er iets tussen de hoofdpersoon en een tegenspeler gebeurt.
Maar goed – dan wordt het een heel ander verhaal dan Annelies heeft willen schrijven.
November 2007, Hans ter Mors
Beoordeling De treinreiziger - Annelies Kraaiveld door BSN
Homepage Prozawedstrijd Prozawedstrijd 2007 Annelies Kraaiveld Beoordeling BSN